|
Mineralogische straten per thema
De meeste mineralogische straten in België en Nederland komen op deze website aan bod. Per thema krijg je wat informatie en
kan je de alfabetische stratenlijst raadplegen. Klik je in de lijsten op de gemeentenaam dan krijg je foto's van de straat en meer uitleg, door op de straatnamen te
klikken krijg je direct de ligging op GoogleMaps en klik je op de mineraalnaam dan kom je alles te weten over het mineraal en kan je er een massa foto's van bekijken.
Buiten de mineralen, zijn er thema's die verband houden met de bodemgesteldheid en de ontginning van delfstoffen :
| Thema | straatnamenlijst |
| Mineralen, edelstenen, mineraalnaamgevers | lijst |
| Geologie, gesteenten, tijdvak, fossielen | lijst |
| Steen, rots, kei, kiezel, grint, ... | lijst |
| Steen- en mergelgroeve | lijst |
| Steenwegen | lijst |
| Kasseiwegen | video | pdf |
| Klei, leem, potaarde, kleiput, steenbakkerij, steenoven, baksteen, ... | lijst |
| Zand, zavel, zandgroeve | lijst |
| Kalk, kalkoven, krijt | video | pdf |
| Steenkool, kool, koolmijn, mijnbouw | lijst |
| Zout, zoutwinning | lijst |
| IJzer, ijzerertsontginning | lijst |
Mineralen
Minstens 164 mineralen, mineraalvariëteiten en edelstenen komen in straatnamen in België en Nederland voor.
Je vindt hier een volledig overzicht van alle straten die naar mineralen verwijzen.
Zout (haliet) en
ijzer zijn mineralen maar ook belangrijke delfstoffen. Je vindt ze ook bij de thema's terug.
De internationale lijst geordend per mineraal en
per land is nog zeer onvolledig.
De mineralen die in Belgische en Nederlandse straten aan bod komen :
-
actinoliet,
agaat (variëteit van chalcedoon),
agricolaiet,
albast (variëteit van gips),
alexandriet (variëteit van chrysoberyl),
aluin (groep mineralen),
aluminium,
amazoniet (variëteit van microclien),
amber,
amethist (variëtet van kwarts),
anataas,
andalusiet,
aquamarijn (variëteit van beryl),
ardenniet-(As),
ardenniet-(V),
armalcoliet,
armstrongiet,
aventurijn (variëteit van kwarts),
avogadriet,
azuriet,
-
bariet,
becquereliet,
beryl,
berzeliiet,
berzellianiet,
bijvoetiet-(Y),
biotiet,
bloedkoraal,
boodtiet (niet erkend),
borax,
borniet,
boyleiet,
braggiet,
bronziet (variëteit van enstatiet),
byssoliet (variëteit van amfibool,
-
carneool (variëteit van chalcedoon),
chalcedoon,
chromiet,
chroom,
cinnaber,
citrien (variëteit van kwarts),
claraiet,
covelliet,
curiet,
-
dewindtiet,
diamant,
dolomiet,
draviet,
dumontiet,
edisoniet (niet erkend),
eifeliet,
elbaiet,
eleoliet (variëteit van nephelien),
enargiet,
euklaas,
-
fayaliet-forsteriet serie,
fermiiet,
fluoriet,
fosfaten (klasse mineralen),
frankliniet,
freibergiet-tetrahedriet serie,
fuggeriet,
galeniet,
galmei,
gips,
glauberiet,
goethiet,
goslariet,
goud,
granaat (groep mineralen),
-
haliet,
halloysiet-7A,
halloysiet-10A,
heliodoor (variëteit van beryl),
heliotroop (variëteit van chalcedoon),
hoornblende,
ijs,
ijzer,
ioliet (variëteit van cordieriet),
iridium,
jade,
jaspis (variëteit van chalcedoon),
-
kobalt,
koninckiet,
koper,
koraal,
kornalijn (variëteit van chalcedoon),
korund,
kwarts,
kwik,
kyaniet,
-
labradoriet (variëteit van anorthiet),
lavoisieriet,
lazuriet,
livingstoniet,
lood,
luxembourgiet,
magnesium,
magnetiet,
malachiet,
mangaan (verworpen),
mangaanberzeliiet,
marcasiet,
metasaléeiet,
mica (groep mineralen),
microclien,
morganiet,
mozartiet,
-
neptuniet,
nielsbohriet,
nikkel,
obsidiaan,
onyx (variëteit van agaat),
opaal,
osmium,
paraberzeliiet,
parel,
platina,
prasem (variëteit van kwarts),
pyriet,
-
renardiet,
rhodoniet,
rietveldiet,
robijn (variëteit van korund),
röntgeniet-(Ce),
rookkwarts (variëteit van kwarts),
rooseveltiet,
rozekwarts (variëteit van kwarts),
rutherfordien,
-
saffier (variëteit van korund),
saléeiet,
serpentijn (groep mineralen),
silicium,
sklodowskiet,
smaragd (variëteit van beryl),
sodaliet,
spinel,
stanleyiet,
stilbiet,
-
tanzaniet (variëteit van zoisiet),
tazieffiet,
tetrarooseveltiet,
theoparacelsiet,
thoriet,
tijgeroog (variëteit van kwarts),
tin,
titaniet,
titanium,
toermalijn (groep mineralen),
topaas,
tremoliet,
tremoliet-actinoliet serie,
turkoois,
tyroliet,
-
valkenoog (variëteit van kwarts),
veldspaat (groep mineralen),
vesuvianiet,
viséiet (niet erkend),
voltaiet,
willemiet,
wolfram,
yukoniet,
zilver,
zink,
zirkoon
Top
Steenwegen
Buiten de simpele 'Steenweg' zijn er in België meer dan 1100 steenwegen in combinatie met een plaatsnaam,
gaande van 'Aalbeeksesteenweg' tot 'Zwijnaardsesteenweg'. Die staan in een aparte
lijst maar
zijn meestal niet in de foto-overzichten per gemeente opgenomen. Vaak doorkruisen ze meerdere gemeenten met wisselende
en gespiegelde straatnamen aan begin en einde : 'Mechelsesteenweg' in Antwerpen … 'Antwerpsesteenweg'
in Mechelen. Het aantal effectieve steenwegen is dus veel kleiner.
'Kiezel' komt typisch voor in Belgisch Limburg verwijzend naar de kiezelstenen uit de Maas waarmee
de grote verbindingswegen werden aangelegd in vorige eeuwen.
Terwijl er massaal veel Steenwegen/straten zijn, is er maar een handvol Kasseistraten, een 4-tal Betonstraten en 1 Asfaltstraat (Lelystad).
Top
Kasseiwegen
‘Kassei’ is afgeleid van het Latijnse ‘(via) calceata’, een met kalk en stenen bedekte Romeinse weg.
In het oud-Picardisch werd het 'cauchie' (bestrate weg), en vervolgens in het Frans 'chaussée’,
waarvan dan ‘kalsijde’, ‘katzei’ en ‘kassei’ werd afgeleid.
In oorsprong duidt ‘kassei’ dus op een weg.
Kasseistenen werden in België ontgonnen in de porfiergroeven van Lessines in Henegouwen en Quenast in Waals-Brabant,
en ook in groeven in de buurt van Tienen.
De groeve van Quenast in Rebecq behoort tot
de grootste steengroeven van Europa met een oppervlakte van 140 hectare en diepte tot 125 m.
De ontginning van kasseien begon er in de 16de eeuw.
Momenteel worden er in België geen kasseien maar enkel nog steenslag geproduceerd. Granietstenen worden
wel ingevoerd uit Spanje en Portugal en o.a. uit China en India,
terwijl er veel kasseien uit oude wegen worden hergebruikt.
Porfier is een vulkanisch stollingsgesteente.
De benaming verwijst naar de textuur van relatief grote kristallen (fenocrysten) in een fijne grondmassa.
In Lessines en Quenast betreft het een graniet gesteente.
Graniet bevat voornamelijk de mineralen
kwarts,
veldspaat (groep mineralen) en
mica (groep mineralen).
Kwartsiet van Tienen zit in de ondergrond tussen Kleine en Grote Gete en ook verder naar het oosten
(Zoutleeuw,
Landen) en het
zuiden (Geldenaken, Huppaye) komt het gesteente voor. Het gesteente bestaat voor 95% uit
kwarts en is 55 miljoen jaar oud. De kasseien hebben een roestbruine kleur.
De kwartsiet werd ontgonnen o.a. in
Hoegaarden (Overlaar en Rommersom) en
Tienen (Potterijstraat, Lovensteen en
‘De Groeve’ in Goetsenhove).
Aanduidingen van ‘carrières’ zijn terug te vinden op de Vandermaelen-kaart uit 1846-54.
Verharding met Tiense kasseien vinden we o.a. in de straten :
Klein Overlaar, Hoegaarden,
Oude Kassei, Zoutleeuw - Helen-Bos,
Keibergstraat in Bierbeek.
Meer informatie over de kwartsiet van Tienen in : Kwartsiet en gobertange, natuurstenen uit Zuid-Hageland (Lambrechts en Stassen 2012).
Informatie over 248 Vlaamse Kasseiwegen
met erfgoedwaarde is te vinden op de erfgoed website.
In de Vlaamse Ardennen zijn een hele reeks kasseiwegen sinds 1995 opgenomen in de lijst
van beschermde monumenten.
De meeste zijn bekend en berucht uit de Ronde van Vlaanderen,
slechts enkele hebben een mineralogische naam :
Steengat in Melden (Oudenaarde) en
Steenbeekdries in Etikhove (Maarkedal).
De wielerkoers ‘Ronde van Vlaanderen’
is beroemd om de vele zware kasseihellingen die moeten beklommen worden zoals o.a.
Oudenbergstraat/Muur van Geraardsbergen (Geraardsbergen),
Kapellestraat/Bosberg (Moerbeke, Geraardsbergen),
Paterberg (Kluisbergen) en
Steengat/Koppenberg (Melden, Oudenaarde).
Ook heel wat kasseistroken komen geregeld aan bod, o.a.:
Doorn (Eine-Mullem, Oudenaarde),
Mariaborrestraat (Etikhove, Maarkedal).
Een kaart met
‘alle’ kasseistroken in België en Nederland.
Een overzicht van kasseistraten met een mineralogische/geologische naam in Vlaanderen :
Top
Kalk, kalkovens
Wat is kalksteen ?
Kalksteen is een afzettingsgesteente dat gevormd wordt op de bodem van ondiepe zeeën door bezinking van de resten van schelpdieren, ammonieten en koralen. Het bevat dan ook meestal veel fossielen.
Dikke lagen kalksteen werden gevormd o.a. in de Jura (200-145 miljoen jaar geleden) en het Krijt (145-60 miljoen jaar geleden).
Het gesteente bestaat voornamelijk uit het mineraal calciet (CaCO3), ook wel uit
dolomiet (CaMg(CO3)2).
We kennen kalksteen als marmer en blauwe hardsteen ‘arduin’ in onze woningen en als het gesteente waarin de kalksteengrotten in de Ardennen en elders in de wereld zijn gevormd.
Wat is kalk ?
Kalk (‘ongebluste kalk’ of ‘luchtkalk’, CaO) is een synthetisch product dat gemaakt wordt door kalksteen te verhitten boven 900ºC in een kalkoven :
CaCO3 🠢 CaO + CO2
In cement waar je water aan toevoegt om mortel te maken gaat het calciumoxide over in ‘gebluste kalk’, Ca(OH)2 :
CaO + H2O 🠢 Ca(OH)2
en eenmaal uitgehard in mortel krijg je terug calciumcarbonaat CaCO3.
Aangezien dat calciumcarbonaat niet op een natuurlijke geologische wijze gevormd is, wordt het niet meer als een mineraal beschouwd (het vormt zo ook geen mooie kristallen).
Ongebluste kalk wordt gebruikt in de cement industrie, in hoogovens voor de productie van staal, voor de vervaardiging van glas en andere chemische processen. Kalk wordt ook gebruikt in de landbouw.
Kalkovens
Kalkbranden gebeurde vroeger in kleine lokale ovens, tegenwoordig in grote industriële installaties.
De Chinezen branden schelpen al ~2000 v.Chr en de Romeinen introduceerden het proces omstreeks 75 n.Chr in Nederland met minstens 4 schelpkalkovens. Zij hadden kalk nodig voor de mortel in hun gemetselde gebouwen.
Na de Romeinse tijd raakten stenen gebouwen uit de mode en werd vooral met hout gewerkt. Daardoor verdwenen de kalkbranderijen. Pas vanaf de
latere middeleeuwen (13de eeuw) werd kalk weer belangrijk voor de stenen gebouwen in de steden (om brandgevaar te weren) en vestingwerken.
Sporen van kleine historische kalkovens voor lokaal gebruik in de woningbouw vindt men overal in Europa.
Meestal wordt kalksteen gebruikt om kalk te branden maar ook mergel (een mengeling van kalksteen en klei), schelpen en beenderen werden daarvoor gebruikt.
In de ovens werden lagen kalksteen (of schelpen) afgewisseld met brandstof. De stenen werden vooraf verkleind.
Brandstof kon zijn : turf, houtskool, bruin- of steenkool.
Het branden van de kalk duurde meerdere dagen.
In Wallonië, waar veel kalksteen voorkomt, zijn er nog veel ruïnes van voormalige kalkovens.
Kalkovens in Nederland
In Nederland zijn er zowel schelp- als kalksteenovens in gebruik geweest. Geen enkele is nog actief.
schelpkalkovens : de schelpen werden in de Noordzee, Zuiderzee en Waddenzee opgevist en gebrand met turf uit Overijssel en Drenthe,
vanaf de 20ste eeuw met steenkool. Het was een belangrijke ambacht
vanaf de 13de eeuw. Er waren nog meer dan
180 schelpovens in gebruik na de 2de Wereldoorlog. In de periode 1946-55 produceerden ze 100 000 ton kalk/jaar.
Een aantal ovens zijn nog aanwezig :
Overijssel :
Drenthe :
- 3 kalkovens in Meppel dateren uit 1875 en herbergen nu een restaurant.
- in Dieverbrug (gemeente Westerveld) staan nog 2 ovens uit 1925, gerestaureerd in 1993.
Groningen
- kalkoven in Appingedam (gemeente Eemsdelta).
- Garmerwolde (gemeente Groningen) : 3 ovens in gebruik 1876-1976, nu woonhuis.
- 2 leshuizen in Feerwerd (gemeente Westerkwartier), de kalkoven Schifpot werd in 1946 gesloopt.
- Zoutkamp (gemeente Het Hogeland), replica van kalkoven gebouwd 2015.
Zuid- Holland :
Noord-Holland :
- 4 kalkovens Akersloot, in gebruik 1921-1976, verhuisd in 1976 naar het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen.
- Huizen : 4 ovens gebouwd in 1918, gesloopt in 1989, terug opgebouwd in 1997, nu een restaurant.
kalksteenovens : deze situeren zich in het zuiden van de provincie Limburg. Een lijst van de ovens.
Kalk en kalkovens in straatnamen
Kalkovens hebben vaak inspiratie gegeven voor ‘mineralogische straatnamen’, ook al zijn die ovens vaak ondertussen helemaal verdwenen.
Een lijst van straatnamen in België en Nederland die verband houden met kalk, kalkovens, krijt en mergel.
Ook internationaal zijn er zo veel straten te vinden.
Een aantal voorbeelden uit België, Nederland, Duitsland, Oostenrijk en Italië van straten die verwijzen naar kalkovens en foto's van een aantal kalkovens :
Meer over kalk en kalkovens
Onder de loep ... calciet, kalk, kalksteen - ODL13
Kalkboek, Koen van Balen et al, Rijksdienst voor Monumentenzorg, 2003
Kalk historiek - ETWIE
De blauwe hardsteenontginningen in België, Veerle Cnudde, UGent, 2001
Kalkovens - wikipedia
Top
|
